المَشْهُورُ
فەرموودەی بەناوبانگ (المَشْهُورُ)
1- پێناسەكەی:
أ- لە ڕووی زمانەوە: ئیسمی مەفعولە بە (شهرت الأمر)ـەوەیە كاتێ دەرم خست و ئاشكرام كرد وە بەمەش ناسراوە لەبەردەركەوتنی.
ب- لە ڕووی زاراوەوە: ئەوەیە كە لە سێ كەس زیاتر ڕیوایەتی بكەن، لە هەموو چینێكدا بەجۆرێك كە نەگاتە پلەی موتەواتیر.
2- نموونەی مەشهور:
فەرموودەی: «إِنَّ اللَّهَ لَا يَقْبِضُ الْعِلْمَ انْتِزَاعًا يَنْتَزِعُهُ مِنْ صُدُورِ الْعُلَمَاءِ، وَلَكِنْ يَقْبِضُ الْعِلْمَ بِقَبْضِ الْعُلَمَاءِ، حَتَّى إِذَا لَمْ يُبْقِ عَالِمًا اتَّخَذَ النَّاسُ رُءُوسًا جُهَّالاً، فَسُئِلُوا، فَأَفْتَوْا بِغَيْرِ عِلْمٍ، فَضَلُّوا وَأَضَلُّوا». واتە: خوای گەورە زانست هەڵناگرێتەوە بە داڕنینی لە دڵ و دەرونی زاناكان، بەڵكو زانست هەڵدەگرێتەوە بە مردنی زاناكان، هەتا یەك زانا نامێنێ ئەو كاتە خەڵكی نەفامەكان دەكەن بەسەر گەورەیان، پرسیاریان لێدەكرێت، ئەوانیش بەبێ زانست فەتوا دەدەن، خۆیان و خەڵكیش سەرگەردان و سەرلێشێواو دەكەن.
3- بڵاوەوە بوو (المستفيض):
أ- لە ڕووی زمانەوە: ئیسمی فاعیلە و لە (استفاض)ـەوە هاتووە لە (فاض الماء) ئاوەكە، بڵاوبۆوە وەرگیراوە، وە بەمەش ناسراوە لەبەر بڵاوبونەوە.
ب- لە ڕووی زاراوەوە: ڕا جیایی هەیە لەسەر پێناسەكەی لەسەر سێ قسە كە ئەمانەن:
1- (المستفيض) هاومانای مەشهورە.
2- (المستفيض) تایبەت ترە لە مەشهور چونكە بە مەرج گیراوە لە (مستفيض)ـدا كە دوولایەنەكەی سەنەدەكەی یەكسان بن، بەڵام ئەمە لە فەرموودەی (مشهور)ـدا بە مەرج مەگیراوە.
3- (مستفيض) گشتی ترە لە مەشهور واتە پێچەوانەی قسەی دووەمە.
4- مەشهور لە غەیری زاراوەدا (المشهور غير الاصطلاحي):
مەبەس پێی ئەوەیە كە لەسەر زوبان بڵاو بێت بەبێ مەرجی حیساب بۆ كراو، جا ئەمانە دەگرێتەوە.
أ- ئەوەیە كە یەك سەنەدی هەیە.
ب- ئەوەیە كە لە سەنەدێ زیاتری هەبێت.
ج- ئەوەیە كە بەهیچ جۆرێ سەنەدی نەبێت.
5- جۆرەكانی فەرموودەی مەشهوری (غير الاصطلاحي):
جۆری زۆری هەیە ناسراوترینیان:
أ- ئەوەیە كە (مشهور) بێت، تەنها لەلای زانایانی فەرموودە نموونەكەشی ئەم فەرموودەیەی ئەنەسە: «أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَنَتَ شَهْرًا بَعْدَ الرُّكُوعِ يَدْعُو عَلَى رِعْلٍ وَذَكْوَانَ». واتە: پێغەمبەری خوا ﷺ بۆ ماوەی مانگێك لەدوای ڕكوع قنوتی دەخوێند كە تیایدا دوعای لە هەردوو هۆزی ڕیعل و زەكوان دەكرد.
ب- ئەوەی كە مەشهورە لەلای زانایانی فەرموودە و زانایان بەگشتی و خەڵكی وەك: «الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ». واتە: مسوڵمان ئەوەیە كە مسوڵمانان لە زوبان و دەستی پارێزراو بن.
ج- ئەوەیە كە مەشهورە لەلای شەرع زانان وەك فەرموودەی: «أَبْغَضُ الْحَلَالِ إِلَى اللَّهِ الطَّلَاقُ». واتە: بوغزێنراوترین شتی حەڵاڵ و ڕەها لای خوا تەڵاق خواردنە.
د- ئەوەی كە مەشهورە لەلای زانایانی (أصول) وەك فەرموودەی: «رُفِعَ عَنْ أُمَّتِي الْخَطَأُ وَالنِّسْيَانُ وَمَا اُسْتُكْرِهُوا عَلَيْهِ». واتە: لەسەر ئوممەتەكەم سزای كاری هەڵە و لەبیرچوونەوە و زرۆلێكران هەڵگیراوە.
ھ- ئەوەی كە مەشهورە لەلای زانایانی نەحو: وەك فەرموودەی: «نِعْمَ الْعَبْدُ صُهَيْبٌ لَوْ لَمْ يَخَفِ الله لَمْ يَعْصِهِ». واتە: چاكترین بەندە سوهەیبە، كە ئەگەر لەخواش نەترسایە تاوانی نەدەكرد. كە ئەصڵی نییە.
و- ئەوەی كە مەشهورە لەناو تەواوی خەڵكدا وەك فەرموودەی: «الْعَجَلَة مِنَ الشَّيْطَانِ». واتە: پەلەكردن لە شەیتانەوەیە.
6- حوكمی فەرموودەی مەشهور:
فەرموودەی مەشهور ئیتر ئیتر (الاصطلاحي) بێت یان (غير الاصطلاحي) لە خودی خۆیدا بە (صحيح) یان (غير صحيح) دانانرێ، بەڵكو بەو جۆرەیە كە هەیانە (صحيح)ـە و (حسن)ـە و هەیانە (ضعيف)ـە، بەڵكو هەشیانە (موضوع)ـە، بەڵام ئەوە هەیە كە ئەگەر مەشهوری (الاصطلاحي) بە (صحيح) دەرچوو ئەوا تایبەتمەندی و جێكەرەوەیەكی دەبێت، كە پێش فەرموودەی (عزيز) و (غريب) دەخرێت.
7- بەناوبانگترین دانراوەكان لە فەرموودەی مەشهوردا:
مەبەست لە دانراوەكان لە فەرموودەی مەشهوردا ئەو فەرموودانەن كە لەسەر زوبان مەشهورن نەك مەشهوری (الاصطلاحي) لەو دانراوانەدا:
أ- (المقاصد الحسنة، فيما اشتهر على الألسنة) كە دانراوی پێشەوا سەخاوی یە.
ب- (كشف الخفاء، ومزيل الإلباس، فيما اشتهر من الحديث على ألسنة الناس) كە دانراوی پێشەوا عەجلونی یە.
ج- (تمييز الطيب من الخبيث، فيما يدور على ألسنة الناس من الحديث) كە دانراوی ئیبنو دەیبەع شیبانی یە.